دامپروری محبوب یا مغضوب؟

دامپروری

محبوب یا مغضوب؟

با بررسی آخرین وضعیت دامداران شمالی

 نشریه دنیای کشت و صنعت، آذر 1400

نوشته دکتر علي گيلاني

مدیر مرکز خدمات مشاوره فنی دام و طیور کایر ایرانی

به نام آن که جان را فکرت آموخت                                  چراغ دل به نور جان برافروخت  (شیخ محمود شبستری)

چرا گوشت اینقدر گران است!؟ این چه وضعی است!؟

آری غرولند، شکوِه و گِله­ حرف­های تکراری ناخوشایند این روزهای ماست! و امّا تا همینیم که هستیم همین است که هست! بیاییم بدون عینک دودی مصرف گرایی بنگریم و به دیگر سخن دقیق­تر و عمیق­تر بیندیشیم که چرا این چنین شد؟ هر چند این زخم ابعاد مختلفی دارد ولی از دیدگاه نویسنده حقیر حداقل از یک بعد به وضعیت تولید برمی­گردد که در این نوشتار به طور اجمال به شرایطی از پرورش دام در خطه زمردین شمال پرداخته می­شود که بعضی جنبه­های آن قابل تعمیم به سراسر کشور عزیزمان نیز می­باشد.

اینجا ویلاهای مجلل دیوار به دیوار دامداری­ها به پیش می­تازند! البته اگر بو مانع نمی­شد برخی­ دامداری­ها نیز همچون پلاژ ساحلی مورد بهره­برداری قرار می­گرفتند! عرصه کشاورزی به ویژه زیربخش دامپروری ناخواسته در کارزاری نابرابر در تقابل با صنعت بساز و بفرش ویلاسازی قرار گرفته است. این یکی با امکانات پیش­رفته و هجمه تبلیغات اغواگرانه و آن دیگری پیش آمده از قلب تاریخ ولی پس مانده و زار در تقلای بقا، در مقابل هم، صف­آرایی کرده­اند! به راستی کدام یک وصله­ی ناجور خطه سرسبز شمال هستند؟ کپه عظیم کاه برنج کوخ نشینان یا کاخ­های عظیم فریبنده­تر از ورسای و باکینگهام؟

نگاره 1- کپه کاه برنج به عنوان قوت غالب گاوهای مازندرانی در زمستان

نگاره 2- دام اندر دام ویلا- زمین اسکان دام در اشغال خوش­نشینان

نگاره 3- محوطه باز (گوسّه) گاوداری سنتی در مازندران

نگاره 4- گوساله­های گاو مازندرانی در کنج غم روزگار

نگاره 5- تِلم به عنوان دستگاه سنتی تولید کره و دوغ، نمادی از دامپروری سنتی در حال احتضار

نگاره 6- ساختمان چوبی دامداری معروف به کَل چو تلار از دو نما، بی رمق و کج شده از کج­ اندیشی­ها

اصلاً کدام یک برای جنگل­های هیرکانی مخربتر بودند؟ همان جنگلی که دیگر گاو مازندرانی (گاو جنگلی) بی­چون و چرا حق چرا در آن را ندارد! گاوی که سال­هاست از زمین بازی آن کارت قرمز گرفته است! زمین بازی جنگل­های هیرکانی و مراتع بالادست در مناطقی از کوهساران البرز نباید به قول برخی مقامات توسط این چهارپایان تخریب شود! ولی حالا به راحتی مورد طمع­ ورزی زمین­خواران دوپا قرار گرفته است!

بسیاری از زمین­های حاصلخیز گران قیمت که با نیت کاربری دامپروری متراکم در هنگام اجرای طرح خروج دام از جنگل به دامداران سنتی تحویل داده شدند، هم اکنون به شهرک­های ویلایی تبدیل گشتند. ای کاش نظارتی کافی وجود می­داشت تا جلوی چنین تغییر کاربری دهشتناکی گرفته شود تا امروز به جای شهرک­های ویلایی در کنار روستاهایی که می­بایست عرصه تولید محصولات کشاورزی می­بودند، شاهد دهکده­های دامپروری پیشرفته می­بودیم.

نگاره 7- قطعه­بندی زمین­های کشاورزی حاصلخیز شمال به منظور تغییر کاربری و فروش

نگاره 8- هجوم افسارگسیخته ویلاها به زمین­های عرصه زراعت و دامپروری

نگاره 9- ای گاو من ویلا مرو، آنجا ژیلا خفته است!

طرح خروج دام از جنگل به هر نحوی به تدریج در دهه­های 70 و 80 خورشیدی اجرا گردید و به هر دامدار به فراخور تعداد دام­هایش قطعه زمینی در کنار روستا تقدیم شد تا به ادامه امر خطیر دامپروری بپردازد و در عوض حق استفاده از مراتع ییلاقی، میان بند و جنگلی از دامدار به طور کلی سلب شد. به طوری که حتی چند سالی نیز دامدارانی که در تابستان برای فرار از گرمای طاقت­فرسا و هوای شرجی دشت جلگه­ای پایین دست در نظام شبه عشایری به مناطق کوهستانی کوچ می­کردند با جریمه­های بسیار سنگینی مواجه می­شدند! پای درد دل این دامداران که می­نشینیم تازه می­فهمیم که حتی برخی از آنها در حال پرداخت قسطی جریمه چرای دام خود می­باشند!

از طرف دیگر در واحدهای دامداری کوچک، دامدار بدون بنیه مالی قوی و پشتیبانی بانکی یارای مقاومت و پایداری و توسعه لازم را ندارد. به هر حال از آنجایی که تامین علوفه گران قیمت برای دامداران سنتی واقعاً مشکل است، بنابراین عطای دامپروری مدرن را به لقایش بخشیدند و بدین ترتیب نه آنچنان که شایسته و بایسته بود نظام دامپروری ما صنعتی و کارآمد شد و نه دیگر دامپروری سنتی باقی ماند که با اتکا به مرتع خدادای رایگان بتواند همان تولید کم بازده خود را داشته باشد تا امرار معاش و پرورش دام تداوم یابد.

البته همراه با دام­های سراسر خیر و کم توقع، مردمان دوست داشتنی جنگل­نشین حافظ جنگل نیز اخراج شده­اند! همان­هایی که دیگر با ذات پاک جنگل سرسبز وداع کرده و در خیل شهرهای کوچک و بزرگ با خیلی از مشکلات جدید دست و پنجه نرم می­کنند. به هر حال طی دو دهه گذشته به دلیل اجرای نسنجیده طرح اسکان دام هم جمعیت دام­های سودمند و هم تعداد دامپروران سخت­کوش به طور معنی­داری کاهش یافت. برای نمونه، تعداد گاو بومی در استان مازندران از 690045 راس در سال 1380 (چهارمین کتاب سال کشاورزی ایران) به تعداد 270041 راس در سال 1396 (گزارش مرکز آمار ایران) کاهش یافته است!

نکته قابل توجه آماری این است که برای نمونه، تعداد گوسفند و بره استان مازندران بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال 1396 برابر با 1178677 راس می­باشد. همین شاخص طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران در سال­های 1396 و 1397 به تعداد 2504300 و 2761465 راس می­باشد در حالی که طبق آمار معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی 1379100 و 1350000 راس می­باشد. در اینجا آشکار است که متاسفانه در گزارشات یک وزارتخانه هم اختلاف آماری میلیونی وجود داشته و حتی روند کاهشی یا افزایشی یک جمعیت دامی مشخص نمی­باشد!

در مجموع طی سی سال گذشته روز به روز از شمار دام­های بومی ایران به بهانه­های مختلف کاسته شد و امروز نتیجه­اش در وابستگی به واردات هویدا شد. برای نمونه توجه شما را به مصاحبه زیر جلب می­کنم:

سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان فرمود با توجه به فرهنگ پرورش گوسفند در کل کشور، گوسفند باید برای چرا و تغذیه در مرتع باشد اما سیاست کلی کشور بر این است که بخشی از دام سبک را از مرتع خارج و به صورت دستی پرورش دهد. با توجه به اینکه فرصت خوبی در زمینه واردات دام به استان داده شده از سرمایه گذاران داخلی و خارجی تقاضا داریم در این بخش سرمایه‌گذاری کنند قطعا سرمایه گذاری در بخش واردات دام به دلیل فراوانی دام ارزان در کشورهای همسایه نیاز کشور به گوشت قرمز را کاهش خواهد داد و سودآوری کلان را برای فعالان این بخش به دنبال خواهد داشت (وبسایت حکیم مهر، 30 خرداد 1398).

نگاره 10- واردات گوشت برزیلی با ارز دولتی و فروش آزاد

نگاره 11- تحفه فرنگ از سفینه گوشتالو (واردات گوسفند رومانیایی در اسفند 1397، برگرفته شده از وبسایت حکیم مهر)

نگاره 12- نازنازان دم­درازان در ره اند ...  (واردات گوسفند رومانیایی در اسفند 1397، برگرفته شده از وبسایت حکیم مهر)

حال به راستی اگر این کشتی گوسپند (نگاره­های 11 و 12) مانند ماجرای اسب تروآ باشد چه کنیم؟ اگر پس از وابستگی دیگر خبری از گوسفندان ارزان همسایه نباشد چه کنیم؟ به هر ترتیب واردات انواع دام زنده و وابستگی روزافزون به نهاده­های مختلف از دانه ذرت و کنجاله سویا گرفته تا انواع دارو و مکمل دامی، از مهم­ترین راه­های خروج ارز خونین از کشور عزیزمان می­باشند. در پایان مسائل این چنینی بایستی دغدغه فکری اصلی مسئولین مربوطه باشند تا راهکارهای عملی عاجل برای حل مشکلات دامداران و همه زحمتکشان عرصه تولید و خدمات بخش بابرکت دامپروری کشور یافت و اجرا شوند.

خدا آن ملّتی را سروری داد            که تقدیرش به دست خویش بنوشت (حکیم اقبال لاهوری)

منابع:

پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر. 24 اسفند 1397. مدیرعامل شرکت پشتیبانی امور دام کشور: نخستین کشتی حامل ۵۰ هزار رأس گوسفند وارداتی از کشور رومانی در چابهار پهلو گرفت (+تصاویر). کد خبر: ۴۸۰۱۸

http://www.hakimemehr.ir/fa/news/48018

پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر. 30 خرداد 1398. سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان: واردات دام‌های سبک از کشور پاکستان قطعاً کمک بزرگی در زمینه گوشت قرمز کشور خواهد بود. کد خبر: ۴۹۹۶۶

http://www.hakimemehr.ir/fa/news/49966

پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر. 2 تیر 1398. عضو دامپزشک کمیسیون کشاورزی مجلس: زمانی جمعیت کشور ۳۶ میلیون نفر و آمار دام کشور بیش از ۱۰۰ میلیون رأس بود؛ امروز با جمعیت ۸۰ میلیون نفری، آمار دام کمتر از ۶۰ میلیون رأس است. کد خبر: ۴۹۹۸۴

http://www.hakimemehr.ir/fa/news/49984