بررسی شایع ترین بیماری های بره های شیرخوار در ایران و راهکارهای کاهش تلفات

در این مقاله،شایع ترین بیماری های بره های شیرخوار در ایران و راهکارهای کاهش تلفات آن بررسی شده است.

اسهال

اسهال بره های نوزاد به علت یکی از چند باکتری : E. coli ، سالمونلا[1]  و یا کلستریدیوم پرفرنژنس تیپ C می باشد. مصرف کافی ماک بهترین محافظت در برابر اسهال می باشد. همچنین مراعات دقیق اصول بهداشتی مهم است. شرایط بره زایی کثیف، زمینه بروز بسیاری مشکلات بالقوه سلامتی را مهیا می سازد. اسهال باکتریایی می تواند با آنتی بیوتیک ها و مایعات و الکترولیت ها درمان شود. همچنین مصرف بیش از حد شیر نیز در بره ها می تواند منجر به اسهال تغذیه ای یا اسهال غیر عفونی[2] در بره ها گردد. به علاوه واکسن های تجاری نیز برای اسهال های E. coli و کلستریدیوم پرفرنژنس تیپC  وجود دارد.

آنتروتوکسمی

بیماری آنتروتوکسمی که به آن بیماری پرخوری یا قلوه نرمی نیز گفته می‌شود، به دنبال جذب مقادیر زیاد سم از دیواره روده بروز می‌کند.عامل این بیماری که جزو فلور طبیعی دستگاه گوارش دامهاست در سال 1982 برای اولین بار توسط ولش و نوتال جداسازی شد.

عامل بیماری کلستریدویم پرفرنژنس است که یک باسیل گرم مثبت، بی‌هوازی، پلی‌مورف، معمولا ضخیم و کشیده و دارای کپسول (صرفا در نمونه‌های حاصل از بافت)، توکسین‌زا و هاگدار می‌باشد.سویه‌های مختلف این باکتری حدود ۱۲ نوع
توکسین ترشح می‌کنند که توکسین های اصلی عبارتند از آلفا، بتا، اپسیلون و یوتا.این باکتری دارای ۵ تیپ A,B,C,D,E می‌باشد. تیپهای B,C,D در ایران از اهمیت بیشتری برخوردارند. باکتری کلستردیوم پرفرجنس تیپ C  و D معمولاً در خاک وجود داشته و نیز جزء میکروفلور طبیعی دستگاه گوارش گوسفندها و بزهای سالم می‌باشد. تحت شرایط خاصی از جمله تغییر جیره غذایی و پرخوری کلستردیوم پرفرجنس تیپ D به سرعت تکثیر یافته و مقادیر زیادی توکسین اپسیلون تولید می‌کند. این توکسین باعث التهاب روده، افزایش نفوذپذیری دیواره عروق و به دنبال آن جذب سموم به خون می‌شود. اسهال موکوئیدی، زمین گیری و ترشح زیاد بزاق و تشنح برخی از علائم مهم این بیماری هستند. گردش توکسین همراه با جریان خون باعث انباشتگی و پرخونی شکمبه و شیردان، التهاب ریه‌ها و پرخونی و تغییرات دژنراتیو کلیه‌ها شده و به دنبال آن قلوه نرمی اتفاق می‌افتد. ضایعات مغزی و فساد سریع لاشه از جمله علائم کالبدگشایی این بیماری است. حیوانات جوان حساس‌ترند. میزان بالای مرگ و میر و ناگهانی این بیماری متعلق به بره ها و بزغاله‌هاست. البته حیوانات بالغ نیز در برابر آنتروتوکسمی حساس بوده و در برابر مقادیر مزمن این سموم ایمن می‌شوند.

میزان تکثیر کلستریدیوم پرفرنژنس تیپ C و D در روده گوسفند و بز زیاد بوده و به همین دلیل در شرایط زیر دام دچار آنتروتوکسمی می‌شود:

1- مصرف بیش از حد شیر و یا غذای دانه ای (غلات) توسط بره ها و بزغاله ها.

2-  در دوران نقاهت بیماری و یا استرس.

3-  به دنبال ابتلای شدید به انگلهای دستگاه گوارش از قبیل نماتودها و کوکسیدیا.

4- هنگام بروز شرایط یا بیماری که منجر به کاهش حرکات دستگاه گوارش شود.

میش های آبستن باید 4-3 هفته پیش از زایمان برای بیماریهای کلستریدیایی[3] واکسینه شوند(معمولا کلستریدیوم پرفرنژنس تیپ c & d و کزاز[4]).میش های واکسینه شده پادتن ها[5] را از راه ماک به بره های تازه زا منتقل می کنند. میش هایی که هرگز واکسینه نشدند یا آنهایی که وضعیت واکسیناسیون نامشخص دارند به 2 واکسیناسیون با فاصله 2 هفته نیاز خواهند داشت.

عفونت های انگلی

انگل‌هاى داخلى متعددى وجود دارد بره ها را آلوده می کنند، مهمترین آنها عبارتند از: تنیاى رودهٔ گوسفند و انگل‌هاى معدی-ریوى (قزل‌قورت). کپلک(فاسیولا هپاتیکا)، انگل دیگری است که بخصوص در شمال ایران و مازندران بسیار شایع است اما در بره های شیرخوار مورد توجه نمی باشد. این انگل که در کبد حیوان زندگى مى‌کند، وجود او در گوسفند سبب علائمى مثل: ضعف، لاغری، تورم زیرگلو، کم‌خونی، آب آوردن حفرهٔ بطنی، لاغرى و ریزش پشم مى‌شود.

تنیاى رودهٔ گوسفند: این انگل در روده‌هاى حیوان زندگى مى‌کند و سبب اسهال، درد شدید، و لاغرى مى‌شود. بره‌هاى جوان به این انگل آلوده مى‌شوند.

انگل‌هاى معدى-ریوى (قزل‌قورت):این انگل‌ها از استرونژیلوس‌ها بوده و در حیوان سبب لاغری، ضعف، کم‌خونی، شکنندگى پشم، سرفه، ناراحتى‌هاى تنفسی، اسهال سیاه یا قهوه‌اى مى‌شود. این انگل در مناطق پر باران بیشتر شایع است و هر ساله تعدادىاز گوسفندان در اثر ابتلاء به این انگل از بین مى‌روند. حیوان در اثر خوردن علوفهٔ مراتع آلوده به انگل‌ها آلوده مى‌شود. براى از بین بردن این انگل‌ها مى‌باید از داروهاى ضدانگلى استفاده شود.

مهمترين زمان براي كرم كشي یا خوراندن دارو های ضد انگل داخلی برای يك ميش( 4-2 هفته) قبل از بره زايي است، زيرا ميش هاي آبستن و شيرده كاهش مصونيت موقتي را تحمل مي كنند( به علت تغييرات هورموني) كه منجر به افزايش پيش از زايماني تخم هاي كرم انگل در ميش میگردد. كرم كشي با يك كرم كش[6] موثر به ميش ها كمك خواهد كرد كرم ها را دفع كنند و انتقال لارو هاي كرم به بره هاي تازه زا كاهش يابد. با كرم كشي در اواخر آبستني ميش هايي كه در بهار به چراگاه بر مي گردند بار كرم كمتري را به چراگاه حمل مي كنند.

ذات الریه[7]   

ذات الریه بره های شیرخوار به طور عمده به وسیله باکتری های پاستورلا همولیتکا[8] و گاهی اوقات مایکوپلاسما[9] اتفاق می افتد. علائم این بیماری عبارتند از تب ، افزایش نرخ تنفسی ، ناتوانی در مکیدن شیر( به دلیل ضعف و پژمردگی بره) و در موارد درمان نشده مرگ می باشد . بره ها نحیف و بی حال به نظر می رسند.  به خصوص بره هایی که ماک کافی دریافت نکرده اند در خطر ابتلا به ذات الریه می باشند. مشکلات تهویه  اغلب مرتبط با ذات الریه می باشد. همچنین آلودگی ، رطوبت و سرما از دیگر عوامل دخیل در این بیماری هستند. ذات الریه اغلب در گوسفندانی که در جایگاه نگهداری می شوند رایج تر است (در مقایسه با دام هایی که در مرتع پرورش می یابند). ذات الریه با آنتی بیوتیک ها (پنی سیلین، تتراسایکلین ها و غیره) درمان می شود. درمان با مایعات می تواند بهبودی را شتاب دهد. متاسفانه واکسیناسیون میش های آبستن با واکسن Parainfluenze(P13) کاهش ابتلا به ذات الریه در بره های تازه متولد شده را نشان نداده است. به نظر می رسد برخی نژاد هابه مشکلات تنفسی حساس تر هستند.

کمبود سلنیم و ویتامین E  

 سلنیم و ویتامین E مواد مغذی بحرانی در اواخر آبستنی است.سطوح پایین سلنیم موجب عملکرد تولید مثلی ضعیف و جفت ماندگی[10] می گردد.سلنیم از طریق جفت[11]  به جنین ها[12]  منتقل می شود.مکمل سازی سلنیم طی اواخر آبستنی به پیشگیری از بیماری ماهیچه سفید[13] در بره ها کمک خواهد کرد.

مخلوط های مواد معدنی  با مصرف اختیاری معمولا سلنیم کافی برای میش های آبستن تامین می نمایند.مطمئن باشید که مخلوط های مواد معدنی مطلقا برای گوسفند فرموله شده ند.گله های با سابقه کمبود سلنیم[14] باید سلنیم به مخلوط کنسانتره آنها افزوده گردد.مواد معدنی با دسترسی آزاد همیشه مصرف کافی را تضمین نمی کند. سلنيم ممکن است از طریق تزریق فراهم گردد اما مکمل سازی ارزان تر و بی خطر تر است.دامنه کمی بین احتیاجات سلنیم[15]  و سطوح مسمومیت[16]وجود دارد.

منابع

-علائم کالبد گشایی و بالینی بیماری آنتروتوکسمی/پاورپوینت/ دکتر اکرادی نام درس اصول کالبد گشایی

-انگل های گوسفند.وبلاگ انجمن دامپزشکان ایران.

- موسوی،ح،1373، گوسفندداری(بیماری ها)،انتشارات ترانه.

-استراپسون،ادی.راسخی،ص،1389،بیماری های گوسفند،انتشارات نوربخش.

-Cynthia B. Wolf. 1991. The use of vaccines in sheep. University of Minnesota.

-Susan Schoenian.2006. Internal Parasite in sheep. Maryland state uni. cooperative extention.

-rodeny kott. 2006. Montana farm flock sheep production handbook Montana state .uni.

-Financial benefits of rearing surplus and orphan lambs. Meat new Zealand& wool pro. www.meatnz.co.NZ.

-Frank Craddock and Ross Stultz.4-H Show Lamb Guide.The Texas A&M University SystemAS 3-4.05910/98

-Neil Sargison .NADIS Sheep Disease Focus.2004.Enhancing the survival of newborn lambs in intensive early lambing flocks.

-Nolan Hrtwig. April 2000. Sheep Health Fact Sheet : No. 4, Enterotoxemia (overeating disease) of lambs.Iowa state university extension . PM-829-4, Electronic Version.

- Clell V. Bagley July 1997. Animal Health Fact Sheet:Nutritional diseases of sheep. Utah State University extension , Logan UT 84322-5600.

-Nolan R. Hartwig. April 2000. Sheep health Fact Sheet : No. 10, Lamb Pneumonia, Iowa state university extension. Pm 829-10 ,Electronic Version.

Kate Hepworth, Mike Neary, Terry Hutchens. Managing Internal Parasitism in Sheep and Goats, Purdue University Cooperative Extension Service. AS-573-W.